İstanbul Kitap Fuarı, Cumhuriyetin 100’üncü yılını kutlarken, bu yıl da ‘Yaşasın Cumhuriyet’ temasıyla 40’ıncı yılını kutluyor. TÜYAP ve Türkiye Yayıncılar Birliği tarafından düzenlenen fuara bu yıl bin yayınevi ve STK katılıyor.
2023 yılında ekonomik kriz, enflasyon ve artan dövizden yayıncılık da etkilendi, kitap fiyatları arttı. Murat Kahraman’ın iki kitabı yasaklandı, Ahmet Ümit’in ‘Komutan Nevzat Tapınak Fahişeleri’ kitabı müstehcen ve müstehcen bulunarak, Yavuz Ekinci’nin ‘Hayalleri Bölünenler’ adlı romanına el konulmasına karar verildi.
Fuar öncesi sorularımızı yanıtlayan Türkiye Yayıncılar Birliği Lideri Kenan Kocatürk, Türkiye’de yayıncılığın çok dinamik olduğunu ve kültürel çeşitliliğin çok zenginleştiğini belirtti. Pandemi ve ekonomik krizin bu çeşitliliğin sürdürülebilirliğine meydan okuduğunu ancak yayıncıların öngörüsüyle korunduğunu söyledi. Kocatürk ayrıca sesli kitabın pandemi döneminde okuyucular arasında karşılığını bulduğunu ve yükselişini sürdürdüğünü ancak basılı kitabın tüm dünyada hâlâ vazgeçilmez olmaya devam ettiğini vurguladı.
Bu yıl İstanbul Kitap Fuarı 40. yılını, Cumhuriyet ise 100. yılını kutluyor. Bu yılki fuarda ‘Yaşasın Cumhuriyet’ temasıyla nasıl bir program hazırladınız? Okuyucuları neler bekliyor?
Yayıncılarımız ‘Yaşasın Cumhuriyet’ temalı birçok söyleşi ve etkinlik planlarken, Türkiye Yayıncılar Birliği olarak biz de 28 Ekim Cumartesi günü IPA Lideri Karine Pansa ile birlikte ‘Yayıncılıkta Küresel Gelişmeler’ söyleşisi düzenleyeceğiz. konuşmacı olarak katılacak. Fuarın ikinci gününde (29 Ekim 2023 Pazar), Almanya Yayıncılar ve Kitapçılar Derneği Avrupa ve Uluslararası İlişkiler Müdürü ve Uluslararası Yayıncılar Birliği-Telif Hakları Komitesi Lideri Jessica Sänger, Almanya’dan Yayıncılığı bir kamu hizmeti olarak gören temel bir yayınlama maddesi. Kendisinin konuşmacı olacağı ‘Sabit Kitap Fiyatı – Alman Sistemi ve Türkiye’deki Gelişmeler’ panelini düzenleyeceğiz.
Tema kapsamında ‘Yayıncılığımızın 100 Yılı’ 30 Ekim 2023 Pazartesi günü Fahri Aral, Müge Sökmen, Metin Celal ve Nedret İşli, 4 Kasım 2023 Cumartesi günü ise Prof. Dr. Necdet Nedım, Mine Soysal ve Doğan Gündüz’ün konuşmacı olacağı “Cumhuriyetin 100. Yılında Çocuk ve Gençlik Edebiyatımız” başlıklı söyleşiler gerçekleştirilecek.
Fuara bu yıl bine yakın yayınevi ve STK katılıyor. Son yıllarda katılımcı profilinde sayı ve nitelik açısından bir değişiklik oldu mu?
İstanbul Kitap Fuarı’nın ilk yıllarından itibaren en değerli özelliklerinden biri de yayın çeşitliliğidir. Elbette yıllar geçtikçe bu çeşitliliğin arttığı ve azaldığı dönemler olabiliyor. Bildiğiniz gibi 2020-2022 yılı ortasında pandemi nedeniyle fuarlara ara verildi ve fuarlar yapılamadı. Bu anlamda değişiklikler oldu ve olabilir.
‘FUARIN SADECE STAND ÜCRETLERİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ HAKSIZLIKTIR’
Bazı yayınevleri, stant fiyatlarının yüksek olması ve fiyat politikaları nedeniyle fuara katılamayacaklarını açıkladı. Eleştiriler hakkında ne düşünüyorsunuz?
İstanbul Uluslararası Kitap Fuarı bu yıl 40’ıncı kez düzenleniyor. Yayıncılarımızın kitap satışı dışında fuardan farklı beklentileri var; tanıtım ve pazarlama, uluslararası iş görüşmeleri ve telif hakkı satışları, yazar röportajları ve imzalar, departmandaki illüstratörler, illüstratörler, kitapçılar ve distribütörlerle yapılan toplantılar vb. Kitap fuarı öncesinde yaşanan ekonomik kriz, yayıncıların zor günler yaşamasına ve maliyetlerin artmasına neden oldu. çoğumuzu istemesek de para biriktirmeye zorladı. Maliyetler yüzde 300 civarında artmasına ve fuar stand fiyatları ortalama yüzde 52 artmasına rağmen bazı arkadaşlarımız tarafından tercih edilmedi.
Yayıncılıkta çeşitliliğe değer veren derneğimizin çabalarına rağmen yayıncı arkadaşlarımızın katılmama kararlarına diyecek bir şeyimiz yok ama keşke sahadaki sorunlarımız sadece adil stand fiyatları olsaydı. Sektörün sorunlarına çözüm bulmak için çalışmalarımızı sürdüreceğiz ancak 12 Eylül Darbesi’nden bu yana varlığını sürdüren ve 40’ıncı yılını kutlayan bu fuarı sadece stand fiyatları üzerinden değerlendirmek haksızlık olabilir.
‘BASILI KİTAPLAR HALA VAZGEÇİLMEZ’
Dünyada e-kitapların ve sesli kitapların giderek popüler hale geleceği iddia ediliyor. Sizce Türkiye’de böyle bir eğilim var mı?
Sendika olarak birim raporu hazırlıyor ve yakından takip ediyoruz. Ancak rakamlar sanıldığı kadar yüksek değil. E-kitaplar hâlâ beklenildiği kadar ivme kazanamadı ancak sesli kitaplarda durum farklı. Özellikle pandemi döneminde okurlarda karşılığını buldu ve yükselişini sürdürüyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı ISBN Ajansı’ndan alınan bilgiye göre; 2022 yılında toplam 83 bin 653 eser ISBN aldı. Bunların 69 bin 211’i basılı kitap, 559’u sesli kitap (çevrimiçi/çevrimdışı) ve 13 bin 623’ü e-kitap (çevrimiçi/çevrimdışı) oldu. Ancak sadece ülkemizde değil tüm dünyada kitap satışlarında matbaa vazgeçilmez olmaya devam ediyor.
‘ŞİİR KİTAPLARININ SATIŞI ARTTI’
Türkiye’de okuyucular hangi kitapları okuyor, ne tür kitaplardan hoşlanıyor? Seçimlerini ne ve kim etkiliyor?
Ülkemizde yayıncılığın çok dinamik olduğunu düşünüyorum. Kültürel çeşitliliğimizin çok zenginleştiğini biliyorum. Pandemi ve ekonomik kriz bu çeşitliliğin sürdürülebilirliğini zorlasa da yayıncılarımızın öngörüsü sayesinde çeşitliliğin korunduğunu düşünüyorum. Ne okuyoruz? Her şeyi okuyoruz. 2019 yılında yaptığımız araştırmaya göre gençlerin kişisel gelişim, tarih, edebiyat ve çizgi roman okumalarının son zamanlarda oldukça arttığını, Türk ve dünya klasiklerinin her zaman okunduğunu söyleyebilirim. Son bir tespit: Şiir kitaplarının uzun bir aradan sonra yeniden okunmaya başladığını ve satışlarının arttığını görüyorum. Çok satanlardaki tercihlerin, görünür ve ulaşılabilir olmanın değerli olduğunu düşünüyorum.
Dünyadaki kurgu dışı kitap pazarının gelirleri geçen yıl arttı ve artışın devam edeceği öngörülüyor. Bunu neye bağlıyorsunuz ve Türkiye hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Bazılarımız en kolay ve beklenen cevabın “Bu nedenle iyi bir edebiyat yok” olduğunu söylüyor ama ben bilgiye erişme ihtiyacının da değerli olduğunu, zevk için okumanın da değerli olduğunu düşünüyorum. Kurgu dışı eserlerin genellikle kurgudan daha iyi sattığını gözlemliyorum. Ülkemizdeki ve dünyadaki satış verileri bize bunu söylüyor.
Bu yıl da yayıncılık sansür ve yasaklardan etkilendi. Murat Kahraman’ın iki kitabı yasaklandı, Ahmet Ümit’in ‘Komutan Nevzat Tapınak Fahişeleri’ kitabı müstehcen ve müstehcen bulunarak, Yavuz Ekinci’nin ‘Hayalleri Bölünenler’ adlı romanına el konulmasına karar verildi. Bu kararları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bildiğiniz gibi Türkiye Yayıncılar Birliği, yayın özgürlüğüne dikkat çekmek amacıyla 1995 yılından bu yana ‘Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülleri’ veriyor ve her yıl yaşanan hak ihlallerini kayıt altına almak amacıyla ‘Yayınlama Özgürlüğü Raporu’ yayınlıyor. Dolayısıyla bu konudaki duruşumuz, yayın özgürlüğünün önündeki tüm engelleri kaldırmak, yazarlarımızı ve yayıncılarımızı desteklemek, bu konuda kamuoyu oluşumuna katkıda bulunmaktır. El koyma kararları, yasaklar ve engeller karşısında niyet, ifade ve yayın özgürlüğünü sürekli savunuyoruz.
‘Zizek’in konuşması etkileyiciydi’
Frankfurt Kitap Fuarı’na bu yıl Filistinli yazar Adania Shibli’nin ödül töreninin iptali, Slavoj Zizek’in konuşması ve tepkiler damgasını vurdu. Bu gelişmeleri nasıl değerlendiriyorsunuz?
Aslında fuarda ödül töreni Litprom tarafından veriliyor, yani fuar doğrudan ödülü veren kurum değil ve basına da yansıdığı gibi tören iptal edilmedi, ertelendi. Ancak Frankfurt Kitap Fuarı yöneticisi Juergen Boos’un yaptığı açıklama, biz ve diğer meslek kuruluşları, yazar kuruluşları, Arap bölgesindeki yayıncılar ve yazarlar tarafından eleştirildi. Başta Birleşik Arap Emirlikleri olmak üzere birçok ülke protesto etti ve fuara katılmadı. Bu yıl Frankfurt’un bu anlamda siyasallaştığı bir yıl oldu. Slovenya’nın onur konuğu olduğu toplantıda Zizek’in konuşması etkileyiciydi ve kamuoyunun desteğini aldı. Frankfurt Kitap Fuarı yöneticisi daha sonra “yanlış anlaşılma” yönünde açıklamalarda bulunsa da elbette bu yeterli değildi.
